Η σχέση ψυχοκοινωνικών παραγόντων και ψυχοθεραπειών με την πορεία της καρκινικής νόσου
ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ Γ., ΜΑΔΙΑΝΟΣ Μ.
Τομέας Ψυχικής Υγείας και Επιστημών Συμπεριφοράς, Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Περίληψη
Η καρκινική νόσος θεωρείται από τις πιο πιεστικές καταστάσεις για τον άνθρωπο, συνέπεια αυτού είναι ότι η ψυχιατρική συμπτωματολογία σε ασθενείς με καρκίνο είναι 2-3 φορές περισσότερο σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Αυτό οφείλεται είτε στην ίδια την διάγνωση είτε στις εργώδεις θεραπείες, που υφίστανται συνήθως οι καρκινοπαθείς.

Τα ερωτήματα που τίθενται είναι: 1ον αν υπάρχει σχέση μεταξύ των ψυχολογικών και κοινωνικών παραμέτρων του ασθενούς και της εξέλιξης της πορείας της νόσου στον ασθενή, 2ον Τι μεσολαβεί μεταξύ της επίδρασης των ψυχοκοινωνικών παραγόντων και της εξέλιξης της καρκινικής νόσου; 3ον οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις επί των ψυχοκοινωνικών παραγόντων έχουν σχέση, επηρεάζουν την πορεία της νόσου στον ασθενή;

Σκοπός της μελέτης είναι να απαντήσει στα ανωτέρω ερωτήματα με την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας.

Η πορεία των ασθενών με καρκίνο επηρεάζεται από ψυχολογικούς παράγοντες, όπως είναι: η μη διεκδικητικότητα με υψηλό στρες, στρεσογόνα γεγονότα ζωής, το μαχητικό πνεύμα, η απελπισία, η προσωπικότητα τύπου C, η εξωστρέφεια και από κοινωνικούς παράγοντες όπως, ο γάμος, το υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο, η κοινωνική απομόνωση.

Φαίνεται ότι η βελτίωση των προαναφερόμενων παραγόντων καθιστούν τον ασθενή πιο δραστήριο και συνεργάσιμο ενώ βελτιώνουν τους αμυντικούς μηχανισμούς του ανοσοποιητικού συστήματος, που με την σειρά τους επηρεάζουν θετικά την πορεία της καρκινικής νόσου.

Ανάλογα επιδρούν και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις που βελτιώνουν τους ανοσοβιολογικούς μηχανισμούς, την ψυχική συμπτωματολογία (άγχος, κατάθλιψη) την ποιότητα ζωής, την συναίνεση στην αντικαρκινική θεραπεία. Ιδιαίτερη σημασία δίδεται στην παράμετρο της επιβίωσης καθώς είναι μια μετρήσιμη παράμετρος, την οποία κάποιες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις φαίνεται να την αυξάνουν, ενώ άλλες όχι.

Τέλος προτείνεται να εφαρμόζεται σταθερά συνδυασμός παρεμβάσεων, ως μία συμπληρωματική (adjuvant) θεραπεία, που να περιλαμβάνει την πληροφόρηση, την εκπαίδευση συμπεριφορικής αντιμετώπισης των προβλημάτων, συναισθηματική στήριξη, ψυχοθεραπεία και πνευματική-υπαρξιακή προσέγγιση.

Πρόσφατες μελέτες υποστηρίζουν την άποψη του συνδυασμού των θεραπειών, καθώς δέχονται ότι οι σωματικοί παράγοντες επηρεάζουν μεν την θνησιμότητα περισσότερο από τους ψυχολογικούς, σημειώνουν όμως, ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες ενδυναμώνουν την επίδραση των σωματικών παραγόντων. Εγκέφαλος 2009, 46(3):111-120.

Λέξεις κλειδιά: Ψυχολογικοί,κοινωνικοί παράγοντες, ψυχοθεραπεία, πορεία νόσου, καρκίνος.

Η σχέση ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων με την πορεία της καρκινικής νόσου

Η νόσος του καρκίνου θεωρείται από τις πιο πιεστικές καταστάσεις για τον άνθρωπο. Συνέπεια αυτού φαίνεται να είναι το γεγονός ότι η ψυχιατρική συμπτωματολογία σε ασθενείς με καρκίνο, είναι δύο-τρεις φορές περισσότερο σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.^1-3 Αυτό οφείλεται είτε στην ίδια την διάγνωση, ή και στις εργώδεις θεραπείες που υφίστανται συνήθως οι καρκινοπαθείς (χειρουργική θεραπεία, χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία).

Εκτός των επιπτώσεων που έχει η παρουσία της ιδίας της νόσου στον ασθενή τα ερωτήματα που τίθενται από τους ερευνητές είναι: 1ον αν υπάρχει σχέση μεταξύ των ψυχολογικών και κοινωνικών παραμέτρων του ασθενούς και της εξέλιξης της πορείας της νόσου στον ασθενή, 2ον Τι μεσολαβεί μεταξύ της επίδρασης των ψυχοκοινωνικών παραγόντων και της εξέλιξης της καρκινικής νόσου; 3ον οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις επί των ψυχοκοινωνικών παραγόντων έχουν σχέση, επηρεάζουν την πορεία της νόσου στον ασθενή;

Σκοπός της μελέτης είναι να απαντήσει στα ανωτέρω ερωτήματα με την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας.

Ψυχολογικοί παράγοντες και πορεία καρκινικής νόσου

Αρκετές μελέτες υποστηρίζουν ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες έχουν κάποιο ρόλο στην εξέλιξη της καρκινικής νόσου. Έχει βρεθεί λοιπόν ότι καρκινοπαθείς «με μαχητικό πνεύμα» είχαν μεγαλύτερη επιβίωση παρά εκείνοι με εκδηλώσεις άρνησης και απελπισίας, αίσθημα αβοήθητου⁴, ενώ αντιστοίχως σε ασθενείς με καταθλιπτικό στυλ αντιμετώπισης της ζωής (coping style) συνδυάζεται με αρνητική εξέλιξη στον καρκίνο του μαστού.⁵

Μια επισκόπηση όμως των τελευταίων είκοσι ετών υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι το ψυχολογικό coping style (απελπισία, άρνηση, αποφυγή, μαχητικό πνεύμα) έχει σημαντική συσχέτιση με την επιβίωση ή ύφεση της νόσου⁶.

Η εξωστρέφεια και η κοινωνική δραστηριότητα συνδυάζονται με μεγαλύτερη επιβίωση.⁷ Επίσης σε ασθενείς με μελάνωμα, άτομα μη διεκδικητικά και αυτοί που αυτοπροσδιορίζονται με υψηλό ψυχοκοινωνικό στρες είχαν χειρότερη πορεία.⁸ Σοβαρά στρεσογόνα γεγονότα ζωής συνδυάζονται με αύξηση των υποτροπών σε ασθενείς με καρκίνο μαστού.⁹

Υπάρχουν βέβαια και άλλες μελέτες^10,11 που δεν συνδέουν τις ψυχοκοινωνικές παραμέτρους με την πορεία της καρκινικής νόσου. Ενώ άλλες μελέτες βρίσκουν χαμηλό βαθμό συσχέτισης κατάθλιψης και θνησιμότητας από καρκίνο.^10-14

Η προσωπικότητα τύπου C που περιγράφεται, με χαμηλή συναισθηματική έκφραση, καταπίεση συναισθημάτων ιδιαίτερα όταν είναι θυμωμένος, μη διεκδικητικότητα, αναζητώντας σχέσεις χωρίς προστριβές, φαίνεται ότι είναι επιβαρυντικός παράγοντας σε ασθενείς με μελάνωμα.¹⁵

Κοινωνικοί παράγοντες και πορεία καρκινικής νόσου

Άλλες μελέτες συνδυάζουν τους κοινωνικούς παράγοντες με την επιβίωση σε καρκινοπαθείς. Έγγαμοι καρκινοπαθείς ζουν περισσότερο από τους άγαμους, που ζουν μόνοι. Αυτό το αποτέλεσμα φαίνεται να έχει περισσότερη ισχύ για τους άντρες, οι οποίοι ωφελούνται από τον γάμο, ενώ οι γυναίκες ωφελούνται περισσότερο από την φιλία με γυναίκες.¹⁶

Το κοινωνικό υποστηρικτικό δίκτυο συσχετίζεται θετικά με την επιβίωση¹⁷ ενώ επενεργεί θετικά στην δράση των κυττάρων φονέων (Natural killer cells), τα οποία θεωρούνται βασικά αμυντικά στελέχη του ανοσοποιητικού συστήματος.¹⁸

Υπάρχουν αρκετές μελέτες που υποστηρίζουν ότι το κοινωνικό δίκτυο, η κοινωνική υποστήριξη είναι αντιστρόφως ανάλογη με την θνησιμότητα.^19-23 Μάλιστα η κοινωνική απομόνωση, βρέθηκε σε δείγμα 6.848 ενηλίκων καρκινοπαθών, να αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο θανάτου.²⁴

Άλλοι μελετητές,²⁵ αναφέρουν ότι η κοινωνική υποστήριξη (Social support) δηλαδή λήψη συναισθηματικής στήριξης από στενές σχέσεις, συσχετίζεται με την επιβίωση καρκινοπαθών πρώιμων σταδίων αλλά όχι σε περιπτώσεις που υπάρχουν μεταστάσεις. Εξ΄ άλλου η αποτελεσματικότητα είναι μεγαλύτερη σε καρκίνο του μαστού παρά σε καρκίνο του πνεύμονα και εντέρου.

Θα μπορούσαμε να πούμε λοιπόν ότι περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η κοινωνική υποστήριξη και βιολογικοί παράγοντες όπως η βελτίωση των αμυντικών παραμέτρων του ανοσοποιητικού συστήματος, που ήδη αναφέρθηκε, επιδρούν στην εξέλιξη της καρκινικής νόσου.

Το ερώτημα που τίθεται είναι, τι μεσολαβεί μεταξύ της επίδρασης των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων και της εξέλιξης της καρκινικής νόσου.

Φαίνεται ότι η βελτίωση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων καθιστούν το άτομο πιο δραστήριο και συνεργάσιμο να ακολουθήσει θεραπείες, επίσης παρεμβαίνουν στους ψυχονευροανοσοβιολογικούς μηχανισμούς που βελτιώνουν τους αμυντικούς μηχανισμούς του ανοσοποιητικού συστήματος όπως τα κύτταρα φονείς.^26-28

Ποια είναι τώρα η σχέση ψυχοθεραπειών και εξέλιξης καρκινικής νόσου, καθώς οι ψυχοθεραπείες θεωρούνται ότι επιδρούν τροποποιώντας τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες αλλά και την συναίνεση όσον αφορά την θεραπεία που αφορά βιολογικούς παράγοντες (χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία) και την βελτίωση παραμέτρων του ανοσοποιητικού συστήματος.

Το 1952 ο Eysenk καθηγητής της πειραματικής ψυχολογίας αμφισβήτησε την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας, λέγοντας ότι οι παρεμβάσεις των ψυχοθεραπευτών είναι αναποτελεσματικές.²⁹

Φαίνεται ότι οι ψυχοθεραπευτές έγιναν αμυντικοί σε τέτοιες προκλήσεις αποφεύγοντας να αποδείξουν την ωφέλεια της ψυχοθεραπείας μέσω συστηματικών ερευνών.³⁰ Ανάλογο κλίμα υπήρχε και νωρίτερα, ακόμη όταν ζούσε ο Freud, ο οποίος ταύτιζε την έρευνα με την μέθοδο των ελεύθερων συνειρμών, ενώ πίστευε ότι η ψυχανάλυση είναι μια θετική επιστήμη η οποία θα έβρισκε την θέση της και θα συγχωνευόταν με τις συγγενείς επιστήμες που αφορούν τον ανθρώπινο νου.³¹

Στην συνέχεια η ψυχοθεραπεία μπήκε σε μελέτες με μεθόδους έρευνας για να δοκιμασθεί η αποτελεσματικότητα της σε σωματικούς αρρώστους,^32-36 όπου μπορεί κάποιος να προβεί στην εκτίμηση μετρήσιμων παραμέτρων.

Ο σκοπός των μελετών εστιάσθηκε στην απόδειξη της σχέσης των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων με την επιβίωση, την θνησιμότητα, την ποσότητα ζωής εκτός από την ποιότητα ζωής, δηλαδή μετρήσιμες παραμέτρους.

Αυξάνονται επίσης οι μελέτες που υποστηρίζουν ότι οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις βελτιώνουν τους ανοσοβιολογικούς δείκτες, που δείχνουν την ενίσχυση της λειτουργίας του ανοσοβιολογικού συστήματος, όπως τα Τ-λεμφοκύτταρα, τα κύτταρα φονιάδες (Natural Killer cell) και από τη στάθμιση κορτιζόνης των σιελογόνων αδένων.^37-40

Οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις βελτιώνουν λοιπόν τους ανοσοβιολογικούς δείκτες, ενώ παράλληλα η πλειονότητα των μελετών συμφωνεί ότι οι αναφερόμενες παρεμβάσεις είτε ατομικές, ομαδικές, οικογενειακές, γνωσιακές-συμπεριφορικές, χαλάρωση ή ψυχοεκπαίδευση, βελτιώνουν τα ψυχικά συμπτώματα όπως άγχος, κατάθλιψη ως επίσης την ποιότητα ζωής.^41-54

Μια επισκόπηση της τελευταίας εικοσαετίας αναφέρει αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα των ψυχολογικών παρεμβάσεων στην βελτίωση της έκβασης της καρκινικής νόσου.⁵⁵

Αξιοσημείωτη είναι η παράμετρος της συναίνεσης (compliance) που φαίνεται να επηρεάζεται θετικά από τις ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Είναι μια σημαντική παράμετρος καθώς οι παρενέργειες από τις θεραπείες του καρκίνου είναι έντονες και σύνθετες δυσκολεύοντας την θεραπευτική διαδικασία και την συναίνεση του ασθενούς σ΄αυτήν.^56-58

Σε μια μελέτη 246 ογκολόγων⁵⁹, το 85% εξαυτών αναφέρει ότι η μη συναίνεση είναι ένα σημαντικό πρόβλημα και ότι σ΄αυτό συμβάλλουν τα ψυχολογικά προβλήματα των ασθενών. Η συναίνεση φαίνεται ότι βελτιώνει τον δείκτη της επιβίωσης σε αιματολογικούς καρκινοπαθείς⁶⁰ ως επίσης σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού.⁶¹ Ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις που βελτιώνουν την συναίνεση αυξάνουν την επιβίωση.^60,62

Μια από τις παραμέτρους που δίνεται ιδιαίτερη σημασία στις μελέτες είναι εκείνη της επιβίωσης, θεωρούμενη η πλέον μετρήσιμη. Υπάρχουν λοιπόν εργασίες που μελετούν την σχέση ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων και επιβίωσης σε καρκινοπαθείς.

Ο Spiegel et al.⁶³ μελέτησαν γυναίκες με καρκίνο του μαστού με μετάσταση, σε εβδομαδιαία ομαδική ψ/πεία. Από 86 ασθενείς, οι 50 συμμετείχαν στην θεραπεία ενώ 36 ήταν η ομάδα ελέγχου. Η παρέμβαση διήρκεσε 1 έτος ενώ συγχρόνως είχαν ογκολογική παρακολούθηση.

Δέκα έτη αργότερα μετά το τέλος της μελέτης ερεύνησαν την επιβίωση των συμμετεχόντων στο προηγούμενο δείγμα της μελέτης. Οι γυναίκες της ομαδικής Ψ/πείας είχαν μέσον όρο επιβίωση 36,6 μήνες ενώ του ελέγχου 18,9 μήνες. Τέσσερα χρόνια αργότερα από την τελευταία μελέτη, όλες οι γυναίκες της ομάδας ελέγχου είχαν πεθάνει, ενώ το 1/3 των γυναικών της θεραπευτικής ομάδας ζούσαν⁶⁴ (πίνακας1).

Ο Richardson et al.⁶⁰ μελέτησαν 94 ασθενείς με αιματολογικό καρκίνο που υποβλήθηκαν σε ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις. 5 έτη μετά την είσοδο στην μελέτη εκτιμήθηκε η επιβίωση και βρέθηκε θετική συσχέτιση γι αυτούς που ελάμβαναν τις παρεμβάσεις (πίνακας 1).

Ο Fawzy et al μελέτησαν 68 άτομα με μελάνωμα⁶⁵ Η ομάδα θεραπείας είχε σημαντικά μεγαλύτερη επιβίωση από την ομάδα ελέγχου. (πίνακας 1).

Υπάρχουν όμως και μελέτες που βρήκαν αντίθετα αποτελέσματα.

Ο Linn et al⁶⁶ μελέτησαν 120 άνδρες με κακοήθεις νεοπλασίες με πρώτη εκείνη του πνεύμονα (ν=65) και ακολουθούσαν στόμαχος, πάγκρεας, προστάτης. Η πρόγνωση που είχε δοθεί ήταν 3-12 μήνες (πίνακας 2).

Η παρέμβαση ήταν ατομική, βασισμένη στην εργασία της Kubber-Ross. Η παρακολούθηση ήταν 1 έτος. Η θνησιμότητα εκείνη την περίοδο ήταν 85%. Δεν βρέθηκε αποτελεσματικότητα επί της επιβίωσης. Οι συγγραφείς σημειώνουν αυτό το εύρημα είναι λόγω της προχωρημένης φύσης της νόσου (πίνακας 2).

Ο Gellert et al⁶⁷ μελέτησαν 34 γυναίκες με καρκίνο μαστού, για δύο έτη. Δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές όσον αφορά την επιβίωση. Οι περιορισμοί της μελέτης περιλάμβαναν απουσία τυχαιοποίησης και ότι η ομάδα ελέγχου ήταν το μητρώον καρκινοπαθών του γενικού πληθυσμού (πίνακας 2).

Ο Ilnhckys et al μελέτησαν 127 καρκινοπαθείς όλων των καρκίνων και σταδίων. Μετά από επτά έτη εκτιμήθηκαν τα δεδομένα επιβίωσης. Δεν υπήρχε διαφορά στην επιβίωση. (πίνακας 2).⁶⁸

Ο Goodwin⁶⁹ μελέτησε 235 γυναίκες με μεταστατικό καρκίνο του μαστού, με προσδόκιμο επιβίωσης τουλάχιστον 3 μήνες. Εξ αυτών οι 158 υπεβλήθησαν σε ομαδική υποστηρικτική-εκφραστική ψυχοθεραπεία ενώ οι 77 απετέλεσαν την ομάδα ελέγχου που δεν έλαβαν τέτοια παρέμβαση. Η ομάδα ασθενών που έλαβε ψυχοθεραπευτική παρέμβαση δεν σημείωσε αύξηση επιβίωσης με 17,9 μέσο όρο επιβίωση, ενώ η ομάδα ελέγχου είχε 17,6 μήνες επιβίωση. Υπήρξε σημαντική βελτίωση ψυχολογικών συμπτωμάτων και βελτίωση αντίληψης του πόνου (πίνακας 2).

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε, ότι οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν τη εξέλιξη της καρκινικής νόσου σε ασθενείς αν και δεν υπάρχει ομοφωνία.

Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες φαίνεται να επηρεάζουν το ανοσοβιολογικό σύστημα, την δράση κυττάρων φονέων και την επιβίωση.

Οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις βελτιώνουν:

1) τους ανοσοβιολογικούς μηχανισμούς.

2) τα ψυχικά συμπτώματα όπως άγχος, κατάθλιψη, επίσης την ποιότητα ζωής.

3) την συναίνεση στην θεραπευτική διαδικασία, η οποία φαίνεται με την σειρά της να βελτιώνει την παράμετρο της επιβίωσης.

Όσον αφορά την σχέση ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων και την ποσότητα ζωής (επιβίωση) άλλες μελέτες θεωρούν ότι είναι θετική, άλλες αρνητική.

Όσον αφορά την ποσότητα ζωής στους ογκολογικούς ασθενείς ως σημείο αναφοράς επιτυχίας λαμβάνεται η πενταετία.

Υπάρχουν αρκετοί περιορισμοί στις προαναφερόμενες έρευνες. Η Μεθοδολογία στην ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, η διάρκεια της θεραπείας, το μοντέλο θεραπείας, είναι διαφορετικά όπως διαφορετική είναι η εκπαίδευση των θεραπευτών.^30,70,71,72

Το υλικό των ασθενών επίσης είναι διαφορετικό όσον αφορά την θέση των καρκίνων, και την βαρύτητα της νόσου. Σε γενικές γραμμές, σε μορφές καρκίνου που θεωρούνται χειρότερης έκβασης, οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις έχουν χειρότερα αποτελέσματα.⁷³ π.χ. ο καρκίνος μαστού σε σχέση με εκείνο του πνεύμονα διαφέρουν πολύ όσον αφορά την έκβαση. Παρατηρείται δε ότι τα περισσότερα πρωτόκολλα προτιμούν τον καρκίνο του μαστού.

Ακόμη και οργανώσεις, σύλλογοι ασχολούνται με τον καρκίνο του μαστού και φαίνεται ότι προτιμούν νοσολογικές οντότητες με πιο αισιόδοξη έκβαση. Στον Ελληνικό χώρο επίσης, υπάρχουν αρκετοί σύλλογοι για καρκίνο του μαστού, ενώ δεν υπάρχουν σύλλογοι για τον καρκίνο του πνεύμονα ή για τον καρκίνο εντέρου.

Στην θεραπεία των ογκολογικών ασθενών υπάρχει, εκ των πραγμάτων, συνδυασμός θεραπευτικών παρεμβάσεων που διέπουν το βιοψυχοκοινωνικό φάσμα. Οι ασθενείς μπορεί να κάνουν χειρουργική θεραπεία, χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, ενώ μπορεί να λαμβάνουν ψυχοφάρμακα και ψυχοθεραπεία. Όσον αφορά τα ψυχοφάρμακα, έχει βρεθεί ότι οι βενζοδιαζεπίνες ελαττώνουν το αντανακλαστικό που συνδέεται με τους εμέτους^74,75 συμβάλλοντας στην ποιότητα ζωής και στην συναίνεση. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα εκτός της βελτίωσης των ψυχολογικών παραγόντων, συμβάλλουν και στην ελάττωση του πόνου σε ασθενείς με καρκίνο.^76,77

Η χρήση αυτών των φαρμάκων δεν αντιτίθεται στην ψυχοθεραπεία. Αντιθέτως πολλές φορές είναι προϋπόθεση για να μπορέσει κάποιος να παρέμβει ψυχοθεραπευτικά.

Ο Koh⁷⁸ προτείνει να συνδυάζονται σταθερά, ψυχοθεραπευτικές συμπεριφορικές και φαρμακολογικές τεχνικές.

Ο Cunningham⁷⁹ και ο Greer⁸⁰ προτείνουν ένα συνδυασμό θεραπευτικών παρεμβάσεων που την ονομάζει συμπληρωματική (adjuvant), κατ΄ αναλογία με την συμπληρωματική⁸¹ (adjuvant) χημειοθεραπεία που συνηθίζεται στη θεραπεία ογκολογικών αρρώστων.

Η συμπληρωματική (adjuvant) θεραπευτική παρέμβαση προτείνεται για κάθε ογκολογικό άρρωστο και αποτελείται από πέντε ειδών παρεμβάσεις: 1) πληροφόρηση, 2) εκπαίδευση συμπεριφορικής αντιμετώπισης προβλημάτων, 3) συναισθηματική στήριξη, 4) ψυχοθεραπεία (διαφόρων ειδών), 5) πνευματική-υπαρξιακή θεραπεία.

Η συμπληρωματική θεραπεία πρέπει να προσαρμόζεται σε δύο ομάδες ασθενών 1) εκείνων με σημαντική ψυχοπαθολογία 2) εκείνη με μικρότερη ψυχοπαθολογία.^79,80,82

Την πρόταση αυτή έρχεται να ενισχύσει μια μελέτη⁸³ των Grossath Maticek et al σε 8059 γυναίκες που καταλήγει ότι «η θνησιμότητα εξαρτάται περισσότερο από τους σωματικούς παράγοντες παρά τους ψυχολογικούς. Όμως οι ψυχολογικοί παράγοντες φαίνεται να ενδυναμώνουν την επίδραση των σωματικών παραγόντων.»

Ο συνδυασμός θεραπευτικών τεχνικών γενικότερα καταλαμβάνει συνεχώς έδαφος σε όλο το φάσμα των θεραπειών στην ψυχιατρική και εκθειάζεται η αποτελεσματικότητά τους.^84-87 Ο συνδυασμός θεραπειών θα εξαλείψει την αντιπαλότητα των θεωριών θα ευνοήσει την έρευνα απαλλάσσοντας τους ερευνητές από αμυντικές συμπεριφορές που φέρουν λάθη ή και υπερβολές στα μηνύματα που πέμπουν από την έρευνά τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Dean C: Psychiatric morbidity following mastectomy: pre-operative predictors and types of illness. J Psychosom Res 1987, 31:385-392.
2. Hughson AV, Cooper AF, McArdle CS, et al: Psychosocial consequences of mastectomy: levels of morbidity and associated factors. J Psychosom Res 1988, 32:383-391.
3. Kissane D, Clarke D, Win J, et al: Psychological morbidity and quality of life in Australian women with early stage breast cancer: a cross-sectional survey. Medical Journal of Australia 1998b, 169:192-196.
4. Greer S, Morris T: Psychological attributes of women who develop breast cancer: a controlled study. J Psychosom Res 1975, 19:147-153.
5. Goldstein DA, Antoni MH: The distribution of repressive coping styles among non-metastatic and metastatic breast cancer patients as compared to non-cancer controls. Psychol and Health 1989, 3:245-258.
6. Petticrew M., Bell R., Hunter D: Influence of psychological coping on survival a recurrence in people with cancer: systematic review B.M.J. 2002, 325: 1066
7. Hislop TG, Waxler NE, Coldman AJ, et al: The prognostic significance of psychosocial factors in women with breast cancer. J Chronic Dis 1987, 40:729-735.
8. Temoshok L: Biopsychosocial studies on cutaneous malignant melanoma: psychosocial factors associated with prognostic indicators, progression, psychophysiology, and tumor-host response. Soc Sci Med 1985, 20:833-840.
9. Ramirez AM, Craig TKJ, Watson JP, et al: Stress and relapse of breast cancer. Br Med J 1989, 298:291-293.
10. Cassileth BR, Lusk EJ, Miller DS, et al: Psychosocial correlates of survival in advanced malignant disease? N Engl J Med 1985, 312:1551-1555.
11. Zonderman AB, Costa PT, McCrae RR: Depression as a risk for cancer morbidity and mortality in a nationally representative sample. JAMA 1989,262:1191-1195.
12. Bieliauskas LA, Garron, DC: Psychological depression and cancer. Gen Hosp Psychiatry 1982, 4:187-195.
13. Hahn RC, Petitti DB: Minnesota Multiphasic Personality Inventory-rated depression and the incidence of breast cancer. Cancer 1988, 61:845-848.
14. Kaplan GA, Reynolds P: Depression and cancer mortality and morbidity: prospective evidence from the Alameda county study. J Behav Med 1988, 11:1-13.
15. Temoshok L, Heller BW, Sageviel RW, et al: The relationship of psychological factors of prognostic indicators in cutaneous malignant melanoma. J Psychosom Res 1985, 29:139-153.
16. Goodwin JS, Hunt WC, Key CR, Samet JM: The effect of marital status on stage of treatment and survival of cancer patients. New Eng J of Med 1987,258:3125-3130.
17. House JS, Landis KR, Umberson D: Social relationships and health.Science 1988, 240:540-545.
18. Levy SM, Herberman RB, Whiteside T, et al: Perceived social support and tumor estrogen/progesterone receptor status as predictors of natural killer cell activity in breast cancer patients. Psychosom Med 1990, 52:73-85.
19. Mulder CL, van der Pompe G, Spiegel D, Antoni MH, De Vries MJ: Do psychosocial factors influence the course of breast cancer? A review of recent literature methodological problems and future directions. PsychoOncology. 1992, 1:155-67.
20. Berkman LF, Syme SL: Social networks, host resistance and mortality: A nine-year follow-up study of Alameda Country residents. Am J Epidemiol. 1979, 109:186-204.
21. House JS, Robbins C, Metzner H: The association of social influences and activities with mortality: prospective evidence from the Tecumseh Community Health Study. Am J Epidemiol. 1982, 116:123-140.
22. Schoenback VJ. Kaplan BH. Fredman L. Kleinbaum DG: Social ties and mortality in Evans County. Georgia. Am J Epidemiol. 1986, 123:577-591.
23. Welin L, Tibbin G, Svardsudd K. et al: Prospective study of social influences on mortality: the study of men born in 1913 and 1923. Lancet. 1985, 1:915-918.
24. Reynolds P, Kaplan GA: Social connections and risk for cancer: prospective evidence from the Alameda County study. Behav Med. 1990, 16:101-110.
25. Ell K, Nishimoto R. Mediansky L, et al: Social relations, social support and survival among patients with cancer. J Psychosom Res. 1992, 36(6):531-541.
26. Rodin J: Managing the stress of aging: the role of control and coping. Coping and Health. Edited by Levine S, Ursin R. London, Plenum, 1980.
27. Fawzy FI, Cousins N, Fawzy WW, et al: A structured psychiatric intervention for cancer patients, I: Changes over time in methods of coping and affective disturbance. Arch Gen Psychiatry 1990, 47(8):720-725.
28. Bovbjerg DH, Redd WH, Maier LA, Holland JC, Lesko LM, Niedzwiecki D. et al: Anticipatory immune suppressive and nausea in women receiving cyclic chemotherapy for ovarian cancer. J. Consult and Clin Psych 1990, 58:153-157.
29. Eysenck H.: The effects of psychotherapy: An evaluation. Journal of consulting psychology. 1952, 16:319-324.
30. Bloch S.: Psychotherapies in psychooncology. Brit J of psychiatry, 2000, 177:112-116.
31. Χαρτοκόλλης Π: Ψυχιατρική και Ψυχανάλυση.Ψυχιατρική 2005, 16(3):202-203
32. Cain E, Kohorn El, Quinlan DM, et al: Psycholsocial benefits of a cancer support group. Cancer 1986, 57:183-189.
33. Watson M: Psychosocial interventions with cancer patients: a review. Psychol Med. 1983, 13:839-846.
34. Massie M, Holland JC, Straker N: Psychotherapeutic interventions. In: Holland JC, Rowland JR, eds. Handbook of Psychooncology: Psychological Care of they Patient With Cancer. New York: Oxford University Press, 1990:455-469.
35. Edgar L, Remmer J, Rosberger Z, Rapkin B: On oncology volunteer support organization: the benefits and fit within the health care system. Psycho-Oncology. 1996, 5:331-343.
36. Moorey S, Greer S, Watson Μ. et al: Adjuvant psychological therapy for patients with cancer: outcome at one year. Psycho-Oncology. 1994, 3:39-46.
37. Hosaka T, Tokuda Y, Sugiyama Y, Hirai K, Okuyama T: Effects of a structured psychiatric intervention on immune function of cancer patients.Tokai J Exp Clin Med. 2000, 25(4-6):183-8.
38. Turner-Cobb JM, Sephton SE, Koopman C, Blake-Mortimer J: Social support and salivary cortisol in women with metastatic cancer. Psychosom Med 2000, 62(3):337-45.
39. Larson MR, Duberstein PR, Talbot NL, Caldwell C, Moynihan JA: A presurgical psychosocial intervention for breast cancer patients psychological distress and the immune response. J Psychosom Res. 2000, 48(2):187-94.
40. Greer S: Mind-body research in psychooncology. Adv Mind Body Med 1999, 15(4):236-44.
41. Wellisch DK, Hoffman A, Goldman S, Hammerstein J, Klein K: Depression and anxiety symptoms in women at high risk for cancer: pilot study of a group intervention. Am J Psychiatry 1999, 156(10):1644-5.
42. Spiegel D, Morrow GR, Classen C, Raubertas R, Stott PB, Mudaliar HI, Flynn PJ, Heard L, Riggs G: Group psychotherapy for recently diagnosed breast cancer a multicenter feasibility study. Psychooncology 1999, 8(6):482-93.
43. Edmonds CV, Lockwood GA, Cunningham AJ:Psychological response to long-term group therapy: a random trial with metastatic breast cancer patients. Psychooncology. 1999, 8(1):74-91.
44. Blake-Mortimer J, Gore-Felton C, Kimerling R, Turner-Cobb JM, S: Improving the quality and quantity of life among patients with cancer: a review of the effectiveness of group psychotherapy. Eur J Cancer. 1999, 35(11):1581-6.
45. Forester B, Kornfeld DS, Fleiss JL, Thompson S: Group psychotherapy during radiotherapy: effects on emotional and physical distress. Am J Psychiatry. 1993,150(11):1700-6.
46. Bottomley A: Group cognitive behavioural therapy with cancer patients: the views of women participants on a short-term intervention. Eur J Cancer Care. 1998, 7(1):23-30.
47. McGregor BA, Antoni MH, Boyers A, Alferi SM, Blomberg BB: Car. Cognitive-behavioral stress management increases benefit findings and immune function among women with early-stage breast cancer. J Psychosom Res. 2004, 56(1):1-8.
48. Carlson LE, Speca M, Patel KD, Goodey E:Mindfulness-based stress reduction in relation to quality of life mood, symptoms of stress and levels of cortisol, dehydroepiandrosterone sulfate (DHEAS) and melatonin in breast cancer and prostate cancer outpatients. Psychoneuroendocrinology. 2004, 29(4):448-74.
49. Carlson LE, Speca M, Patel KD, Goodey E: Mindfulness-based stress reduction in relation to quality of life, mood, symptoms of stress, and immune parameters in breast and prostate cancer outpatients. Psychosom Med. 2003, 65(4) 571-81.
50. Kissane DW, Bloch S, Smith GC., Miach P, Clarke DM, Ikin J, Love A, Ranieri N, McKenzie D:Cognitive-existential group psychotherapy for women with primary breast cancer: A randomised controlled trial: Psycho-Oncology (Published Online) 2003,12, (6):532-546.
51. Chan EK, O'Neill I, McKenzie M, Love A, Kissane DW. What works for therapists conducting family meetings: treat integrity in family-focused grief therapy during palliative care bereavement. J Pain Symptom Manage. 2004 Jun;27(6):502-12.
52. Christensen DN. Postmastectomy, couple Counselling: an outcome study of a structured treatment protocol. J Sex Marital Ther. 1983, 9(4):266-75.
53. Katz C, Bosch G, Herzog RE. Group-therapy of couples after breast cancer diagnosis: experience pilot study. Anticancer Res. 1998, 18(3C):2267-9.
54. Ford MF, Jones M, Scannell T, Powell A, Coombes RC, Evans C. Is group psychotherapy feasible for oncology outpatients attenders selected on the basis of psychological morbidity? Br J Cancer. 1990 Oct; 62(4):624-6.
55. Newell SA, Sanson-Fisher RW, Savolainen Nina Johanna. Systematic Review of Psychological therapies for cancer patients: Overview and recommendations for Future Research. JNCI 2002 94(8): 558-584.
56. Given BA, Given CW. Compliance among patients with cancer: Oncol Nurs Forum 1989, 16 (1):97-103
57. Laszlo J, Lucas VS. Emesis as a critical problem in chemotherapy. N. Engl. J Med 1981, 305 (16):948-949
58. Barofski I Therapeutic compliance and the cancer patient. Health Educ Q 1984, 10 (suppl): 43-46
59. Hogland Ac, Morrow GR, Bernet SM, Carnrike C. Oncologists view of cancer patient non compliance. Am J Clin Oncol 1983, 6(2):239-244.
60. Richardson JL, Shelton DR, Krailo M, Levine AM. The effect of compliance with treatment on survival among patients with hematologic malignancies. J Clin Oncol. 1990, 8(2):356-364.
61. Bonadonna G, Valagussa p, Dose-response effect of adjuvant chemotherapy in breast cancer N. Engl J. Med 1981, 304 (1):10-15.
62. Epstein Ch. The direct effects of compliance on health outcome. Health psychol. 1984, 3(4):385-393.
63. Spiegel D, Bloom JR, Yalom ID. Group support for patients with metastatic cancer: a randomized prospective outcome study. Arch Gen Psychiatry. 1981, 38(5):527-533.
64. Spiegel P, Bloom JR, Kraemer HC, Gottheil E. Effect of psychosocial treatment on survival of patients with metastatic breast cancer. Lancet. 1989, 2:888-891.
65. Fawzy FI, Fawzy NW, Hyun CS, et al. Malignant melanoma: effects of an early structured psychiatric intervention, coping, and affective state on recurrence and survival 6 years later. Arch Gen Psychiatry. 1993, 50:681-689.
66. Linn MW, Linn BS, Harris R. Effects of counseling for late stage cancer patients. Cancer. 1982, 49(5): 1048-1055.
67. Gellert GA. Maxwell RM, Siegel BS. Survival of breast cancer patients receiving adjunctive psychosocial support therapy: a 10-year follow-up study. J Clin Oncol. 1993: 11(1):66-69.
68. Ilnyckyj A, Farber J, Cheang MC, Weinerman BF. A randomized controlled trial of psychotherapeutic intervention in cancer patients. Ann R Coll Phys Surg Can. 1994, 27:93-96.
69. Goodwin PJ et al. The effect of group psychosocial support on survival in metastatic breast cancer. N. Engl. J Med 2001 Dec 13, 345 (24): 1719-26
70. Devine C, Westlake G. The effects of psychoeducational care provided to adults with cancer: meta-analysis of 116 studies. Oncology Nursing Forum, 1995, 22 1369-1381
71. Meyer T, Mark M. Effects of psychosocial interventions with adult cancer patients: a meta-analysis of randomised experiments. Health Psychology, 1995, 14:101-108.
72. Sheard, T. & Maguire, P. The effects of psychological interventions on anxiety and depression in oncology: Results of two meta-analyses. Psycho-Oncology, 1996, 5 (suppl.), 19.
73. Hosaka T et al (2001). Effects of a modified group intervention with early stage breast cancer patient. Gen. Hosp. Psychiatry 2001, May-Jun 23(3): 145-51.
74. Tsavaris N, Kallergis G, Mylonakis N, Karvounis N et al, Factors and parameters affecting the outcome of antiemetic therapies in patients receiving cisplatin-based chemotheapy. A retrospective study. Supportive care in cancer. 3,5 Sept 1995.
75. Tsavaris N, Mylonakis N, Bacoyiannis C, Kosmas C, Kallergis G et al. Factors that influence the antiemetic activity of Metoclopramide to cisplatin based chemotherapy. Oncology Reports: 5: 1147-1155, 1998.
76. Kalso E, Tasmuth T, Neurinen P. Amitriptyline effectively relieves neuropathic pain following treatment of breast cancer. Pain.1996 Febr. 64,2, 293-302.
77. Tasmuth T., Hartel B, Kalso E. Venlafaxine in neuropathic pain following treatment of breast cancer. Europaen Journal of pain 2002, Ian 6,1:7-24.
78. Koh KB Psychiatric care for patients with breast cancer. Yonsei Med J. 1999 Oct; 40(5):496-505
79. Cunningham AJ: (1996) Group psychological therapy for cancer patients: a point of vew discussion of the hierarchy options. Int J Psychiatry Med 1996, 26(1): 51-82.
80. Greer S, Moorey S: Adjuvant psychological therapy for cancer patients. Palliat Med. 1997 May; 11(3):240-4.
81. Ρηγάτος Γ: Εγκόλπιο Ογκολογίας. Εκδ. Ascent. Αθήνα, 2003.
82. Cunningham AJ: Group psychological therapy for cancer patients. A brief disc of indications for its use, and the range of interventions avail: Support Care Cancer. 1995 Jul;3(4):244-7.
83. Grossarth-Maticek R et al: Interaction of psychosocial and physical risk factors in the care of mammary cancer and its prevention through psychological methods of treatment J Clin. Psychol. 2000 Jan 56(6): 829.
84. Cramer D: Towards a common approach in: Cramer D: Personality and psychotherapy. Ed. Open University Press, 1992, p:150-159.
85. Kool S, Dekker J, Duijsens I, Delonghe F, Puite B. Η αποτελεσματικότητα της συνδυασμένης θεραπείας και της φαρμακοθεραπείας για καταθλιπτικούς ασθενείς με ή χωρίς διαταραχές προσωπικότητας. Harvard Review of Psychiatry (Ελλ. Έκδοση) 2004, 11, 3 σελ. 33-42
86. Kaplan H, Sadock J: Εγχειρίδιο ψυχιατρικής φαρμακοθεραπείας Εκδ. Βαγιονάκη, ΑΘΗΝΑ 1996, σελ. 202-211.
87. Gabbard G: Psychodynamic psychiatry in clinical practice. Ed: American psychiatric press, 2000, p 141-143.